УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд С.Чиинзориг Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвд ажиллаж, хүн амыг халдварт өвчнөөс сэргийлэх, хамгаалах, халдварт өвчний тандалт судалгаа, оношилгоо, эмчилгээ, эрдэм шинжилгээ, сургалт, судалгааны чиглэлээр хийж буй ажлынх нь талаар мэдээлэл сонсож, тулгамдаж буй асуудлынх нь гарц шийдлийн талаар ярилцлаа.  Тус төв улсын халдварт өвчний тусламж үйлчилгээгг үндэсний хэмжээнд үзүүлдэг төрөлжсөн эмнэлэг бөгөөд 742 эрүүл мэндийн ажилтан ажиллаж байгаагаас их эмч 205, сувилагч 212, бусад ажилтан 325 байна.

Халдварт өвчнийг эрт сэрэмжлүүлэх, хариу арга хэмжээ авах хам шинжийн тандалтаас гадна томуугийн харуулдан тандалт, амьсгалын замын халдварт өвчний тандалт,  Ковид-19, вируст гепатит, гэдэсний халдварт өвчний, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой халдварын, зооноз өвчний, бэлгийн замаар дамжих халдварын, сүрьеэгийн, дархлаажуулалт бүхий халдварт өвчний зэрэг тандалтыг хийдэг. Гэтэл тохиолдолд суурилсан санхүүжилтийн тогтолцоонд тандалт, нийгийн эрүүл мэндийн үйлчилгээний санхүүжилт тусгагдаагүй, төрөөс санхүүждэггүй, -“Глобаль” сан, ДЭМБ зэрэг олон улсын байгууллагын санхүүжилтээр тандалт, томоохон судалгаа, илрүүлгийн үйл ажиллагаа явагддаг.

Цаашид илрүүлэг, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд хөрөнгө, нөөцийг төлөвлөх, ач холбогдлыг ойлгуулах, төлбөртэй илрүүлэг (идэвхтэй тандалт),  үзлэг шинжилгээ зохион байгуулах, тандалтын бүтэц, зохион байгуулалт, санхүүжилтийн тогтолцоог хуульчлах, халдварт өвчний тандалтын нэгдсэн цахим систем хөгжүүлэхэд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зэрэг олон асуудал байгааг ХӨСҮТ-ийн удирдлагууд сайдад танилцуулж байсан. Төвийн үйл ажиллагааны талаар хийсэн танилцуулгын дараа С.Чинзориг сайд ХӨСҮТ болон нийгмийн эрүүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний талаар баримтлах бодлогынхоо талаар ярилцаж санал солилцсон.

Сайл ярианыхаа эхэнд гурван жил гаруй үргэлжилсэн Ковид-19 халдварт цар тахлын хүнд хэцүү цагт эрүүл мэнд, амь насаа эрсдэлд оруулахаас үл эмээн халдварын голомтод цаг наргүй зүтгэсэн ХӨСҮТ-ийн эмч мэргэжилтнүүд, ажилтан албан хаагчдад Монгол Улсын Засгийн газар болон Эрүүл мэндийн сайдын нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлээд эрүүл мэндийн салбарын хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох хүрээнд ХӨСҮТ-тэй холбоотой тодорхой зохицуулалтуудыг хийх шаардлага байгааг хэлсэн. Тухайлбал, Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай хуультай болохоор ажиллаж байгаа бөгөөд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний нэг адил нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ эрүүл мэндийн салбарын анхдагч суурь болох ёстой атал өнөөг хүртэл ийм хуульгүй явж ирсэн гажуудлыг засах нь зөв гэж үзэж буйгаа хэлсэн. Шинээр боловсруулж байгаа хуулийн төсөлд нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээнд иргэнд ямар үйлчилгээг хэн үзүүлэх нь тодорхой байхаас гадна эрүүл байхын тулд иргэн ямар үүрэг хүлээхийг ч тусгах ёстой гэж байлаа.

Эрүүл мэндийн салбар өвдсөн хойно нь биш өвдөхөөс нь өмнө урьдчилан сэргийлэх, эрт үед нь илрүүлж эмчлэх тогтолцоо руу явах цаг нь болсон гэдгийг ч хэлсэн.

Тэбээр “Санхүүжилттэй холбоотой асуудлыг ч тодорхой болгох шаардлага байгаа. Миний хувьд нийгмийн эрүүл мэнд, урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэг, тандалт судалгааны ажлуудын санхүүжилтийг төр хариуцах ёстой гэдэг байр суурьтай байдаг.  Нийтийг хамарсан халдварт өвчний үеийн тусламж үйлчилгээний зардлыг төр хариуцахгүй бол бүгдийг ЭМДС руу оруулж гүйцэтгэлийн санхүүжилтээр шийдэх боломжгүй.

Иргэн хүн ирээдүйд эрүүл мэнддээ үүсч болох эрсдэлд зориулж төлсөн шимтгэлээс бүрддэг сангаас нийтийг хамарсан халдварт өвчний тусламж, үйлчилгээний зардлыг санхүүжүүлж болохгүй гэдэг талаас нь хуулийн зохицуулалтыг хийх хэрэгтэй байна.

Гүйцэтгэлийн санхүүжилтийн тогтолцоо ХӨСҮТ-ийн хувьд тийм ч тохиромжтой гэж үзэхгүй байгаа. Өнгөрсөн хоёр жилд ЭМДС-гаас  ковидын тусламж, үйлчилгээний зардал болон хилийн боомтын тандалтын үр дүнгээр тус төв үйл ажиллагаагаа явуулж, ажиллагсдынхаа цалин хөлсийг нэмж, цөөн боловч хүмүүст орон сууцны дэмжлэг үзүүлж, зарим нэг шаардлагатай засвар үйлчилгээний санхүүжилтийг хийж ирсэн байна. Ковидын тохиолдол цөөрснөөр гүйцэтгэлээр тооцож авдаг тусламж, үйлчилгээний зардал багасахаар санхүүжилтийн хэмжээ буурна гэдгийг тооцох, зарим тусламж үйлчилгээний өртгийг дахин тооцоолж тус төвийн онцлогт тохирсон байдлаар шийдэх шаардлага ч байгаа юм.

Түүнээс гадна ХӨСҮТ эрүүл мэндийн бусад байгууллагаас онцлог. Нийтийг хамарсан халдварт өвчний үед амь нас, эрүүл мэндээ эрсдэлд оруулахаас үл эмээн зүтгэдэг эмч ажиллагсдын цалин хөлсийг нэмэх, нийгмийн хамгааллыг сайжруулахад анхаарах нь яамны бодлогын тэргүүлэх чиглэлд байх ёстой гэж үзэж байгаа Түүнээс гадна энэ салбарт ажиллагсдыг эрсдэлийн даатгалд хамруулдаг байх асуудлыг судалж байна” хэмээсэн юм.

ХӨСҮТ-ийн нэг чухал үүрэг нь тандалт судалгаа. Шинэ төрлийн өвчин, мутацилагдсан вирус тархах магадлалыг үгүйсгэх аргагүй тул тандалт судалгааг шинэ түвшинд гаргах, анхан шатны тусламж үйлчилгээ, эрт илрүүлэг, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг үр дүнтэй явуулдаг байхыг Эрүүл мэндийн сайд тус төвийнхөнд онцлон анхаарууллаа.  Ковидоос болоод сүрьеэгийн илрүүлэг 30 хувиар буурсан дүнтэй байгаа. Гэтэл манай улс сүрьеэгийн дарамт өндөртэй орны тоонд ордог тул сүрьеэ өвчний илрүүлгийг эрчимжүүлэх, элэгний В, Д вирустэй хүмүүсийн эмтэй холбоотой асуудлыг яаралтай судалж шийдвэрлэх зэрэг хэд хэдэн тодорхой үүргийг өглөө.

“Монгол улсын гамшиг болон осол гэмтлийн үеийн урьдчилан сэргийлэлт, эмнэлэг хүртэлх тусламж, үйлчилгээний чанар аюулгүй байдлыг сайжруулах  төсөл”-ийг Австрали улсын Гриффит их сургуулийн доктор Хамиш Маклинаар удирдуулсан баг Эрүүл мэндийн яамтай байгуулсан Санамж бичгийн хүрээнд манай улсын төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, олон нийтийн оролцоотойгоор 2017 оноос хамтран хэрэгжүүлж эхэлсэн.
Коронависурт халдвар (Ковид-19)-ын цар тахалтай холбоотой түр хойшлогдоод байсан төслийн үйл ажилагааг үргэлжлүүлж, төлөвлөсөн ажлуудаа хэрэгжүүлэх зорилгоор төслийн Монголын талын багийн төлөөлөл өргөтгөсөн шинэ бүрэлдхүүнтэйгээр Австрали улсын Квийнслэнд мужийн Брисбэн хотод 2023 оны 2 дугаар сарын 16-27-нд ажиллаж байна. Айлчлалын нээлтийн үйл ажиллагаа Гриффит их сургууль дээр зохион байгуулагдаж, Гриффит их сургуулийн профессор, эрдэмтэн докторуудын өргөн бүрэлдхүүнтэй баг Монголын төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзав. Нээлтийн үеэр төслийн удирдагч Хамиш Маклин, төслийн парамедик зөвлөх Данкэн Макконелл болон ЭМЯ, ОБЕГ, ЯТН-ийн төлөөллүүд төслийн явц, дараагийн шатанд төлөвлөгдсөн томоохон ажлууд, төслийн хэтийн зорилго, хүлээгдэж буй үр дүн, ач холбогдлын талаар товч мэдээлэл, танилцуулга хийв. Гриффит их сургуулийн Ерөнхийлөгч, профессор Каролин Эванс, Дэд ерөнхийлөгч Сара Тодд, Нийгэм, Соёл судлалын судалгааны төвийн профессор Сүзэн Фарде, профессор Сүи Трэваскэс, Анагаахын сургуулийн профессор Жулиан Арчер, Хүн амын эрүүл мэнд, орчны төвийн профессор Кордиа Чу, Анагаахын сургуулийн профессор Саймон Броэдли, Боловсрол, хуулийн сургуулийн дэд профессор Бэн Фэнтон Смит, Олон улсын маркетингийн бүсийн захирал Шэрмэн Шиа, Олон улсын хөгжлийн төвийн менежер Клэйр Грийн нар Монголын багийн төлөөллийг өндөр түвшинд хүлээн авч, төслийг хэрэгжүүлэх талаар санал бодлоо солилцож, илүү өргөн хүрээгээр хамтран ажиллахаа илэрхийлсэн нь “Монгол улсын гамшиг болон осол гэмтлийн үеийн урьдчилан сэргийлэлт, эмнэлэг хүртэлх тусламж, үйлчилгээний чанар аюулгүй байдлыг сайжруулах  төсөл”-ийг хэрхэн чухалчилж, дэмжин ажиллах хүсэл сонирхолтой байгаагийн илрэл болов. Төслийн хүрээнд хийгдэх ажлуудаас онцолвол, нийслэл, дүүргийн түвшинд түргэн тусламжийн дуудлагын эмч, жолооч нар, онцгой байдлын аврагч нар, цагдаа, хүчний байгууллагын мэргэжилтнүүдийг чадавхжуулах олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хөтөлбөр, сертификат бүхий 14 хоногийн сургагч багшийн сургалтыг 2023 онд зохион байгуулахаар бэлтгэл ханган ажиллаж байна. Монголын ЭМЯ, Яаралтай тусламжийн нийгэмлэг болон бусад холбогдох байгууллагын зүгээс энэхүү хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлэх аж.
Гэмтэл бэртэл, нуруу нугасны гэмтлийн эхний менежмент, өвчтнийг үнэлэх, эрэмбэлэн ангилах, боолт чиг барих, хугарлын үеийн анхан шатны тусламж,  хариу урвал өгөх, харшлын үед үзүүлэх анхан шатны тусламж зэргийг хөтөлбөрт багтаасан. Улмаар 2024 оноос энэхүү сургалтаар бэлтгэгдсэн сургагч багш нарын тусламжтайгаар уг хөтөлбөрийг улсын хэмжээнд өргөжүүлэн нэвтрүүлснээр гамшиг болон осол гэмтлийн үеийн урьдчилан сэргийлэлт, эмнэлэг хүртэлх тусламж, үйлчилгээний хүний нөөцийг нэмэгдүүлж, бэхжүүлснээр чанар аюулгүй байдлыг хөгжлийн дараагийн түвшинд хүргэх боломж нөхцөлийг бүрдүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахаар төслийн баг зорьж байна. Хөтөлбөрийн дагуу төслийн баг Австрали улсын Квинслэнд мужийн нэгдсэн эмнэлэг, өрхийн эмнэлэг, аврах анги, агаарын тусламжийн нэгж, алслагдмал нутагт эмнэлэг хүртэлх тусламж үзүүлэх нэгжийн үйл ажиллагаатай танилцаж, эрсдэл гамшигийн үеийн тусламж үйлчилгээний эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох чиглэлээр уулзалт хийж, мэргэжилтнүүдийн санал зөвлөмжийг авах зэрэг ажлуудыг хийж гүйцэтгэнэ. Австрали улсад ажиллаж буй төслийн багт Монгол улсын Эрүүл мэндийн яамны Эмнэлгийн тусламжийн газрын анхан шатны асуудал хариуцсан мэргэжилтэн М.Номингэрэл, Онцгой байдлын ерөнхий газрын Эрүүл мэндийн тасгийн дарга, дэд хурандаа Д.Хонгор, Монголын яаралтай тусламжийн нийгэмлэгийн гишүүн Б.Хосбаяр, ДЭМБ-ын Монгол дах Суурин төлөөлөгчийн газрын Гамшиг, нийгмийн эрүүл мэндийн ноцтой байдлын мэргэжилтнүүд, сэтгүүлч А.Сарантуяа нар багийн ахлагч их эмч, АУ-ны доктор Н.Сувдын удирдлага дор ажиллаж байна.

Томуу томуу төст өвчний 06 дугаар долоо хоногийн мэдээгээр томуугийн харуулдан тандалтын нэгжүүдээс ирүүлсэн 198 сорьцонд томуу, томуу төст болон SARS-CoV-2 вирус илрүүлэх шинжилгээ хийхэд 33 (16.6%) сорьцонд томуугийн В вирус, 12 (6.0%) сорьцонд томуугийн А(H3N2) вирус, 10 (5.0%) сорьцонд томуугийн А хүрээний вирус, 3 (1.5%) сорьцонд томуугийн А(H1N1)pdm09 вирус, 2 (1.0%) SARS-CoV-2 вирус тус тус илэрсэн байна.

Томуу томуу төст өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, сар шинийн баяртай холбоотой зөвлөмжийг хүргүүлж байна. Үүнд:

– Олон нийтийн газраар үйлчлүүлэхдээ амны хаалт зүүх, эрүүл ахуй халдвар хамгааллын дэглэм баримтлах

– Ханиаж, найтаах шинж тэмдэг илэрсэн бол маск зүүх, өөрийгөө тусгаарлах

– Сар шинийн баяртай холбоотой бага насны хүүхдийг үнсэхгүй байх

– Орон нутаг руу зорчих бол тээврийн хэрэгслийн аюулгүй байдлыг хангах, дулаан хувцаслах

– Хоол хүнсээ тохируулах хэрэглэх, халуун хоол идсэний дараа хүйтэн ус, ундаа уухгүй байх

– Хүүхдэдээ тавих хараа хяналтаа сулруулахгүй байх

– Угаарын хийн хордлого, галын аюулаас сэргийлж, зуух пийшингийн аюулгүй ажиллагааг сахих гэх мэт

ТАНЫ ЭРҮҮЛ МЭНД-ТАНЫ ГАРТ

Нийслэл хотын хэмжээнд энэ оны 1-р сарын байдлаар 485 халаасны хулгайн гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй гомдол, мэдээлэл бүртгэгдсэнээс гэмт хэргийн шинжтэй 456, зөрчлийн шинжтэй 32 гомдол, мэдээлэл бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 77 нэгжээр буюу 15.8 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Бүртгэгдсэн гомдол, мэдээллийн 179 нэгж буюу 36,9 хувь нь гудамж талбайд, 247 нэгж буюу 50,9 хувь нь автобусны буудал, нийтийн тээврийн хэрэгсэлд, 29 нэгж буюу 5,9 хувь нь зах, худалдааны төвд, 18 нэгж буюу 3,7 хувь нь үйлчилгээний газар, 12 нэгж буюу 2,4 хувь нь эмнэлэг, сургуульд тус тус үйлдэгдсэн байна.

Цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор зах, худалдаа үйлчилгээний газруудаар нэгдсэн эргүүл, хяналт, шалгалтыг зохион байгуулан ажиллаж байна.

Сар шинийн баяр болох гэж байгаатай холбогдуулан иргэд томоохон зах, худалдааны төв, үзэсгэлэн худалдаагаар үйлчлүүлэхдээ халаасны хулгайн гэмт хэргийн хохирогч болох тохиолдол цөөнгүй байна. Иймд иргэд та бүхэн олон хүн цугласан зах, худалдааны төв, нийтийн тээврийн хэрэгслээр зорчихдоо сонор сэрэмжтэй байж, аль болох их хэмжээний бэлэн мөнгө биедээ авч явахгүй байж хулгайлах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлээрэй. Тэр дундаа бага насны хүүхдүүдийн гар утас, бэлэн мөнгө зэргийг дээрэмдэх хулгайлах явдал нэмэгдэж байна. Тиймээс бага насны хүүхдүүдээ гадуур явахдаа сонор сэрэмжтэй байж аль болох үнэтэй гар утас, бэлэн мөнгө өгч явуулахгүй байхын анхааруулж байнаа.

• Сар шинийн баяр ойртоход орон байр, халаасны хулгайн гэмт хэрэг гарах нь нэмэгдэх хандлагатай байдгийг анхаарч өмч, хөрөнгөндөө тавих хяналтаа сайжруулж, ялангуяа хөдөө орон нутгийн иргэд нийслэлийн томоохон худалдааны зах, дэлгүүрээр явахдаа халаасны хулгайн болон залилан мэхлэх гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд анхаарах.

  -Мал хулгайлах гэмт хэрэг хөдөө орон нутагт өсөх төлөвтэй байгааг анхаарч малыг байнгын хариулга, маллагаатай байлгах,

  -Нийслэлээс болон орон нутгаас гарч явахдаа тээврийн хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдлыг хангаж, хурдыг тохируулж, аюулгүй байдлаа хангах

  -Галын аюулаас урьдчилан сэргийлэхэд цахилгааны шугам, хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдлыг ханган, гал алдахаас сэргийлэхийг зөвлөж, сэрэмжлүүлж байна.

Монголчууд уужуу хүмүүс. Энэ хандлага нь ялангуяа эрүүл мэндэд илэрдэг. Өвдөхгүй л бол урьдчилан сэргийлэх үзлэгт огт хамрагддаггүй. Тиймээс өнгөрсөн жилээс эхлэн Эрүүл мэндийн яамнаас иргэн бүрийг эрт илрүүлгийн үзлэгт хамрагдах санаачилга гаргасан. Иргэн өөрийн төлсөн эрүүл мэндийн даатгалаар жилд нэг удаа 100 хувь үнэ төлбөргүй эрүүл мэндээ хянуулна гэдэг бусад улс оронд ч байхгүй боломж. Нэг талаар энэ нь иргэдийн хайнга байдлыг өөгшүүлж буй мэт боловч нөгөө талдаа цөөхөн хүн амтай Монгол Улсад нэг хүний амь нас ч үнэ цэнтэйг харуулж байна. Хүн амыг урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, шинжилгээ, оношилгоонд 2022 оны тавдугаар сарын 01-нээс 2023 оны хоёрдугаар сар хүртэлх хугацаанд улсын хэмжээнд 840 мянга хүн хамрагджээ. Тэднээс 382 мянга 721 буюу 45,5 хувь нь эрэгтэйчүүд, 458 мянга 115 буюу 54,5 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Насны хувьд залуучуудын хамрагдах хувь бага байсан аж. Тиймээс энэ жилээс тодорхой зохицуулалтуудыг хийхээр болжээ.

35 ХҮРТЭЛХ НАСНЫХНЫГ ХАРЬЯАЛАЛ ХАРГАЛЗАХГҮЙ ҮЗНЭ

Иргэд мэдээлэл дулимгаас эрт илрүүлэгт хамрагдах хугацаа нь өнгөрсөн зэрэг шалтгаан нөхцөл их буйг албаныхан хэлж байгаа. Мөн 35 хүртэлх насныхны эрт илрүүлгийн идэвх муу байгаа учир харьяалал харгалзахгүй үзэх шийдвэр гаргасан байна. Тодруулбал, ЭМЯ, дүүргүүдийн нэгдсэн эмнэлэг, хувийн зарим эмнэлгээс өгсөн мэдээллээр эрүүл мэндийн даатгал төлсөн л бол 35-аас доош насныхан төрсөн он, сар, өдөр харгалзахгүй эрт илрүүлэгт хамрагдах боломжтой гэсэн юм.

Урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг оношилгоог улс даяар нэг жилийн хугацаанд үргэлжлүүлнэ. Гэтэл иргэдэд мэдээлэл дутуу хүрч байгаагийн улмаас эрт илрүүлэгт хамрагдаж чадахгүй байгаа гомдол, мэдээлэл ЭМЯ-нд гаргах нь ихэсчээ.

ЭМЯ-аас өгсөн мэдээллээр, үзлэгт хамрагдах иргэд рүү хорооноос утсаар холбогдож, үзлэгийн урилга өрхийн эмнэлгээс очиж авахыг зөвлөж байна. Урилгаа авсны дараа харъяа дүүргийн эмнэлэгтээ очиж шинжилгээ өгнө. Зарим иргэд утасны дугаар сольсонтой холбоотой мэдээлэл очихгүй байх тохиолдол бий. Тиймээс цаасан урилгыг ч мөн хүргүүлж байна. Товлосон өдөртөө очоогүй хүмүүс сардаа багтаж багцын үзлэгтээ нөхөн хамрагдах аж.

Иргэд төрсөн сар, өдрийн дарааллаар үзлэгт хамрагдана гэж ташаа ойлголттой хэвээр байна. Үүнд санаа зовох шаардлагагүй бөгөөд ЭМД төлсөн хүн бүхэн эрт илрүүлэгт хамрагдаад явна гэсэн тайбар өгсөн.

Тиймээс харьяа өрх, дүүргийн эмнэлгээс тодруулж нэр заасан хувийн эмнэлэгт ч тус үзлэгт хамрагдах боломжтой. Эрт илрүүлэг нэг жилийн хугацаанд үргэлжлэх учир оочер дараалал үүсгэх шаардлагагүй төдийгүй үзлэг оношилгоо ч сайн хийгдэж буй болохыг ЭМЯ-наас тайлбарлаж байна. Мөн өвчлөл хүндрэх эрсдэл бууруулах давуу талтайг онцоллоо. Эрүүл мэндийн сайдын 2022 оны гуравдугаар сарын 15-ны өдрийн “Журам батлах тухай” А/139 дүгээр тушаалаар гаргасан журмын дагуу “Хүн амын нас, хүйс, эрүүл мэндийн эрсдэлд суурилсан зонхилон тохиолдох халдварт болон халдварт бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, шинжилгээ, оношилгоо”-г орон даяар эхлүүлсэн. Энэ үзлэгээр улаан хоолой, ходоод, элэг, уушги, бүдүүн шулуун гэдэс, хөх, умайн хүзүүний хавдрыг эрт илрүүлэх боломжтойг салбарын сайд хэлсэн юм.

Одоогоор Улаанбаатарт хийгдсэн үзлэгийн хувьд Баянзүрх дүүрэг нийт үзлэгийн 27 хувь, Баянгол дүүрэг 24,3 хувийн хамрагдалттай буюу бусад дүүргээс өндөр үзүүлэлттэй байна.

Харин аймгуудын мэдээллийг харьцуулахад Өвөрхангай аймаг нийт үзлэгийн 4,1 хувь, Орхон 3,7, Хөвсгөл 3,5, Сэлэнгэ 3,1, Баян-Өлгий 2,9 хувьтай байгаа аж. Тиймээс иргэн бүрийг эрт элрүүлэгт идэвхтэй хамрагдахыг уриалж байна.

Монгол Улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яамнаас “Эрүүл мэнд үндэсний баялаг” уриан дор хүн амын нас, эрүүл мэндийн эрсдэлд суурилсан зонхилон тохиолдох халдварт болон халдварт бус өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг шинжилгээ, оношилгоог зохион байгуулж байгаа.
Энэ үйл ажиллагааны хэрэгжилттэй танилцахаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ өнөөдөр /2023-02-10/ Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг,  дэд сайд С.Энхболд нарын хамт Баянзүрх дүүргийн Эрүүл мэндийн төв болон “Фамили медикал” эмнэлэгт ажиллалаа.

Эрт илрүүлэг үзлэгт энэ сарын 9-ний байдлаар улсын хэмжээнд 852 834 хүн хамрагдсан нь нийт хүн амын 25.7 хувь бөгөөд насны ангиллаар авч үзвэл 0-5 насны хүүхдийн 34.4 хувь, 6-17 насны хүүхдийн 52.4 хувь, 18-30 насны залуучуудын 11.4 хувь, 31-45 насны хүн амын 12.4 хувь, 46-60 насны 17.2 хувь, 61-ээс дээш насны хүн амын 20.8 хувь хамрагдсан дүнтэй байгаа юм.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн очсон Баянзүрх дүүргийн Эрүүл мэндийн төвд энэ оны нэгдүгээр сарын 26-ны байдлаар 110,762 иргэн буюу хамрагдвал зохих хүн амын 28.8 хувь нь хамрагдсан бөгөөд улаан хоолойн хавдрын урьтал эмгэг, ходоодны шарх, хавдар, элэгний хортой, хоргүй хавдар, умайн хүзүүний хавдрын урьтал эмгэг,  элэгний  В, С вирусийн шинэ тохиолдол зэрэг өвчлөл, өөрчлөлтүүд зонхилон илэрч байгаа талаар тус төвийн дарга Г.Ууганцэцэг танилцуулсан.

аянзүрх дүүргийн ЭМТ тусламж, үйлчилгээний чанар хүртээмж, эрт илрүүлгийн хамралтын хувийг дээшлүүлэх зорилгоор 18-30 насны иргэдийг зөвлөх поликлиниктээ, бусад насны бүлэг буюу  дуран оношилгоотой багцыг дүүргийн нутаг дэвсгэр дэх улсын болон хувийн эмнэлэгтэй хамтран хэрэгжүүлэх, зорилтот бүлгийн хүмүүст хүрч очиж ажиллах зохицуулалт хийжээ. Тухайлбал, бүрэн тоноглосон эрт илрүүлгийн автобус ажиллуулж, өнгөрсөн онд 1,509 хүнийг хамруулсан байна.

Иргэн бүрийг эрт илрүүлэгт хамруулах, өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх энэхүү арга хэмжээнд төрийн өмчийн 49, хувийн хэвшлийн 27 байгууллага хамтран ажиллаж байна. Эдгээрийн нэг нь “Фамили медикал” эмнэлэг юм. Тус эмнэлэг Баянзүрх дүүргийн хоёр, 21, 27 дугаар хороо, Сүхбаатар дүүргийн ес, 16 дугаар хорооны 18-аас дээш насны иргэдийг эрт илрүүлэгт хамруулах гэрээтэй бөгөөд өдөрт 60-70 хүн хамрагддаг. Энэ хугацаанд 12,600 гаруй хүн эрт илрүүлэг, үзлэг оношилгоонд хамрагдсанаас 250 орчим хавдрын урьтал болон батлагдсан тохиолдол илэрчээ.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ эмнэлгүүдэд ажиллах үеэрээ үйлчлүүлж буй иргэдтэй уулзаж, санал сэтгэгдлийг нь сонслоо. Тэрбээр эрүүл мэнддээ анхаарч шинжилгээ, оношилгоонд хамрагдахаар ирсэнд нь талархал илэрхийлээд “Энэхүү эрт илрүүлгийн арга хэмжээ нь Монгол Улсын хүн амын нас, насны бүлэгт зонхилон тохиолдох өвчин, эмгэгийг илрүүлэх, эмчлэх зорилготой. Цаашид иргэн бүр жил тутам эрт илрүүлэгт хамрагдаж хэвших нь чухал байна. Бүх нийтийн эрүүл мэндийн боловсрол дээшилснээр монгол хүний дундаж наслалт нэмэгдэж, амьдралын чанар дээшилнэ” гээд гэр бүл, ойр дотны хүмүүсийнхээ эрүүл мэндэд анхаарч эрт илрүүлэг, үзлэг оношилгоонд идэвхтэй хамруулаарай гэж захилаа.

Улсын хэмжээнд эрт илрүүлэгт хамрагдсан хүмүүсээс давхардсан тоогоор өвчлөлийн 636 360 сэжигтэй тохиолдол бүртгэгдсэнээс 307 288 буюу 48.3 хувь нь хоол боловсруулах тогтолцооны өвчин, 71 248 буюу 11.2 хувь нь амьсгалын тогтолцооны өвчин,     67 351 буюу 10.6 хувь нь зүрх судасны тогтолцооны өвчин, 53 730 буюу 8.4 хувь нь шээс бэлгийн тогтолцооны өвчин, 50 621 буюу 8.0 хувь нь дотоод шүүрэл тэжээлийн ба бодисын солилцооны өвчлөлүүд бүртгэгдсэн нь тэргүүлэх шалтгаан болж нийт өвчлөлийн сэжигтэй тохиолдлын 86.5 хувийг эзэлж байна.

0-17 насны хүүхдийн өвчлөлийн 238 184 сэжигтэй тохиолдол бүртгэгдсэнээс 61.5 хувь нь шүд цоорох, 2.4 хувь нь шүдний гажиг, 1.1 хувь нь хараа муудах өвчлөл эзэлж байгаа нь хүүхдийн дунд зонхилон тохиолдож буй өвчлөл болж байна. Хүүхдүүдийн дунд бүртггэгдсэн шүд цоорох өвчний 121 602 тохиолдол буюу 83.0 хувийг 6-17 насны хүүхэд  эзэлж байгаа гэсэн дүн гарсан байна.

УИХ-ын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд С.Чинзориг салбарын байгууллагууддаа ажиллаж, үйл ажиллагаатай нь танилцахын хамт тулгамдаж буй асуудлуудыг нь сонсож шийдэх гарц гаргалгааны талаар санал солилцож байгаа. Сайдын алба хүлээж авснаас хойш Хэнтий аймаг, Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газар, Хавдар судлалын үндэсний төв, Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэгт ажилласан тэрбээр өнөөдөр /2023-02-09/ Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн удирдлага, судлаач эрдэмтдийн төлөөлөлтэй уулзлаа.

Монгол хүний бие бялдрын өвөрмөц онцлог, амьдралын чанар, эрүүл мэндэд нөлөөлж буй нийгэм, эдийн засаг, удамшлын эрсдэлт хүчин зүйлийг судлах, нотолгоонд суурилсан бодлогыг хөгжүүлж, нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хэрэгжүүлдэг бүх шатны байгууллагыг мэргэжил арга зүйгээр хангах, иргэдэд эрүүл амьдрах дадал хэвшил, зан үйлийг төлөвшүүлэх, эрүүл мэндийн боловсрол олгох, дэмжлэгт орчинг бий болгох зорилго, чиглэлийг баримтлан ажиллаж буй тус төв 130 орон тоотойгоор үйл ажиллагаа явуулдгийн 60 хувь нь эрдэм шинжилгээний ажилтан судлаачид. Ажиллагсдын 20 нь гэрээт ажилтан. Тиймээс төвийн бүтцийг нэн даруй шинэчлэн баталж гэрээт ажиллагсдынхаа асуудлыг шийдэх шаардлага байгаа болон нийгмийн эрүүл мэндийн хууль эрх зүйн зохицуулалт хангалтгүйг хэлж байв. Түүнчлэн санхүүжилт хангалтгүйгээс нэн шаардлагатай лабораторийн тоног төхөөрөмжийг сайжруулах, иргэдэд мэдээлэл сурталчилгааг хүргэхэд хүндрэл учирч буйг танилцуулж дэмжлэг хүслээ.

Мөн Монгол Улсад ганцхан байгаа вакцин, биобэлдмэлийн үндэсний үйлдвэрийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлж, эм үйлдвэрлэлийн зохистой дадал GMP шаардлагад нийцсэн, өндөр технологижсон үйлдвэрийн байр, цогцолбортой болгоход анхаарал тавихыг Эрүүл мэндийн сайдаас хүслээ. Биобэлдмэлийн үйлдвэрт түшиглэн биотехнологийн судалгаа, төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх, үр дүнг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, биотехнологийн үйлдвэрлэлээр мэргэшсэн, дээд, дунд мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, чадавхжуулах шаардлага байгааг ч дуулгасан. Түүнчлэн Вакцины хяналтын лабораторийн барилгын санхүүжилтийг шийдүүлэх шаардлага ч байгаа юм билээ. С.Чинзориг сайд эрүүл мэндийн салбарт нэн тэргүүнд хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох чиглэлээр онцгой анхаарч эрүүл мэндийн салбарын анхдагч суурь хууль болох Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний тухай хуулийг боловсруулан УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхээр ажиллаж буй тул  хуулийн төсөлд нийгмийн эрүүл мэндийн чиглэлээр ажилладаг эрдэмтэн судлаачдын санал чухал гэдгийг онцолсон.
Эрүүл мэндийн сайдын хувьд иргэдийг аливаа өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрүүл амьдралын дадал хэвшлийг төлөвшүүлэх, эрүүл мэндийн боловсрол олгоход анхаарах байр суурь барьж буйгаа танилцуулсан. Энэ ажилд НЭМҮТ-ийн үүрэг оролцоо их гэдгийг ч хэлж байлаа. Тэрбээр санхүүжилттэй холбоотой асуудлаар “Манай улсын эрүүл мэндийн нийт зардлын 11 орчим хувийг нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд зарцуулж байгаа нь ДЭМБ, Азийн хөгжлийн банк зэрэг олон улсын хөгжлийн агентлагуудын зөвлөмж болгож буй 30-аас доошгүй хувьд хүргэх зорилтоос гурав дахин бага үзүүлэлт төдийгүй энэхүү зардлын дийлэнх хувийг олон улсын зээл тусламж эзэлж байна. Эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжид чухам ямар үйлчилгээг оруулбал зохих тухай Дэлхийн банк, ДЭМБ хамтран 1990-ээд оны дунд үед эдийн засгийн тооцоо, судалгаа хийсэн байдаг. Үүгээр нэг иргэнд жилд үзүүлж болох тусламж, үйлчилгээний багцын өртөг зардлыг тооцоод нэн буурай хөгжилтэй орнуудад 12 ам.доллар, дундаж хөгжилтэй орнуудад 21.5 ам.доллар хэмээн гаргасан байдаг. Харин манайд өнөө хэр ийм тооцоолол хийгдээгүй байдаг юм билээ” хэмээгээд манай улсад эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төрөлд зарцуулж буй төсвийн хуваарилалт дэлхий нийтийн чиг хандлагаас эрс ялгаатай, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг шүтсэн хэлбэр рүү явж буйд шүүмжлэлтэй ханддагаа хэлсэн. Учир нь олон улсад нийгмийн эрүүл мэндийн болон эмнэлгийн суурь тусламж үйлчилгээ эрүүл мэндийн нийт тусламж үйлчилгээний 21-100 хувийг эзэлдэг бөгөөд нийт санхүүжилтийнхээ 58 хувийг энэ чиглэлд зарцуулдаг. Гэтэл манайд нийгмийн эрүүл мэнд, эмнэлгийн суурь тусламж үйлчилгээ эрүүл мэндийн нийт тусламж үйлчилгээний 49 хувийг эзэлдэг атлаа санхүүжилтийнх нь 19.5 хувь оногддог байна. Түүнээс гадна эрүүл салбарт хэрэгжиж эхлээд хоёр жилийн нүүр үзэж буй гүйцэтгэлд суурилсан санхүүжилтийн тогтолцоо нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлэхэд тохиромжтой эсэхийг үнэлэх шаардлагатай гэв.   

С.Чинзориг сайд НЭҮТ-д хийсэн уулзалтын үеэр онцолсон бас нэг сэдэв нь Эрүүл мэндийг дэмжих сантай холбоотой байсан юм. Сайдын хэлж буйгаар ЭМДэмС-д хуулиар төвлөрүүлэх ёстой хөрөнгийг гүйцэтгэлээр нь бүрэн авахад жилдээ 11-12 тэрбум төгрөг төвлөрөх боломжтой. Гэвч Сангийн яамнаас тус санд жилдээ 2-3 тэрбумыг хуваарилдаг. Энэ жишгийг өөрчилж гүйцэтгэлээр нь бүрэн төвлөрүүлж байх талаар холбогдох сайд нартай ярилцаж шийдэлд хүрсэн учраас Тусгай сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулан ЭМДэмС-гийн журмыг шинэчилнэ. Ингэхдээ тус санд төвлөрсөн хөрөнгөөс нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, судалгаа шинжилгээнээс гадна эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ бүр тодруулбал, Монголдоо эмчилж чадахгүй байгаа 26 төрлийн өвчнийг эмчлэх арга, эмнэл зүй, технологи, тоног төхөөрөмжийг оруулж ирэх, нутагшуулах зардал болон эдгээр өвчнөөр шаналж буй иргэдийг гадагшаа явж эмчлүүлэхэд үзүүлдэг дэмжлэгийн хэмжээг нэмэгдүүлэхэд зарцуулах зохицуулалтыг хийнэ гэдгээ хэлсэн.

Нийгмийн эрүүл мэндийн чиглэлээр ажилладаг судлаачид эрдэмтдийг дэмжихэд ч анхаарах бөгөөд  судалгааны ажлыг санхүүжүүлэх, үр дүнг нэвтрүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг шийдэх ажлыг ЭМДэмС-гаас гадна Шинжлэх ухаан технологийн сантай хамтран хэрэгжүүлэх боломжтой гэсэн юм.  

Гэмтэл согог судлалын үндэсний төв болон Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс хамтран “Хүүхэд-Аюулгүй орчин” сэдэвт аяны хүрээнд 2023 оны хоёрдугаар сарын 7-ны өдөр Налайх дүүргийн ЗДТГ-ын хурлын танхимд сургалт зохион байгууллаа.
Тус дүүргийн хорооны нийгмийн ажилтан, хэсгийн ахлагч, сургууль, цэцэрлэгийн нийгмийн ажилтан зэрэг нийт 75 ажилтан сургалтанд хамрагдсан байна.

Энэ удаагийн сургалтаар: ГССҮТ-ийн НЭМА-ны нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтэн Д.Энхбаяр “Осол гэмтлийн өнөөгийн байдал ба “Хүүхдийг ахуйн ослоос урьдчилан сэргийлье”, “Хүүхдэд ээлтэй, аюулгүй орчныг бүрдүүлэх нь”, “Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг эрт шатанд нь илрүүлэх, хариу арга хэмжээ авах нь”,
-ГССҮТ-ийн харъяа Түлэгдлийн эмнэлгийн Түлэнхий, нөхөн сэргээх мэс заслын тасгийн их эмч А.Ерлан “Хүүхдийг түлэгдэлтийн гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх, анхны тусламжийг зөв үзүүлэх нь”,
-НЭМҮТ-ийн ТШУА-ны эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Номуунтуул “Химийн бодисын хордлого, авах арга хэмжээ, урьдчилан сэргийлэлт” сэдвээр мэдээлэл хүргэсэн юм.

Түүнчлэн ГССҮТ-ийн НЭМА-ны нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтэн Б.Золжаргал “Осол гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хүүхэд, эцэг, эх, асран хамгаалагч нарт чиглэсэн сургалтын модуль багц-”ыг танилцууллаа.

Covid-19 цар тахлаас хойш дэлхий нийтийн хүн амд сэтгэлзүйн эмгэг, тохиолдлуудын тоо өсчээ. Тиймээс цар тахлын нөхцөл байдлаас шалтгаалж хүний сэтгэцэд ямар эмгэг үүсч байгааг олон улсад мэргэжлийн баг гарган хэд хэдэн судалгааг хийж байна. Монгол Улсын эрдэмтэд, зарим сэтгэл зүйчид хамтран дээрх судалгаануудад  мөн оролцож байгаа аж.

Тодруулбал, энэ төрлийн судалгааг 2021-2022 онд хийсэн бөгөөд үр дүнд нь цар тахлаас шалтгаалсан стресс болон бусад эмгэгийн тохиолдлын тоо өсөлттэй гарчээ.

Сэтгэлзүйн асуудлыг удаан хугацаанд тоохгүй явах нь хувь хүнд болоод нийгэмд  эрсдэлтэй СЭМҮТ-өөс анхааруулсан. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс өгсөн тоон мэдээллээр Covid-19-ийн үеийн Монгол Улсын сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдлын судалгаанд 7919 хүн оролцсон байна.

Судалгаанд хамрагдагсдыг түүврийн аргаар сонгосон бөгөөд:

• 62.2 хувь нь архаг сульдлын хам шинжтэй,
• 55 хувь нь сэтгэл түгших хам шинжтэй,
• 48.5 хувь нь биеших эмгэгтэй,
• 39.6 нь сэтгэл гутрах хам шинжтэй байна.

Гэхдээ дээрх сэтгэлзүйн хам шинж эмэгтэйчүүдэд илүү ажиглагджээ. Тухайлбал, архаг ядаргаа нийт эмэгтэйчүүдийн 66.8 хувь, сэтгэл түгших хам шинж 60.4 хувь,  биеших эмгэг 54.6 хувь зэрэг эмгэгүүд эрэгтэйчүүдээс илүү хувьтай байгаа юм. Эдгээр хам шинжийн эмгэгүүд угтаа бүгд эмчлэгдэх боломжтой.

Харамсалтай нь, монгол иргэдийн ихэнх нь анагаах ухаанаар энэ төрлийн эмгэгээ эмчлэхэд цаг хугацаа гаргадаггүй байна.

МОНГОЛ УЛСЫН ХЭМЖЭЭНД 150 ГАРУЙ СЭТГЭЦИЙН ЭМЧ БИЙ

СЭМҮТ-ийн датанаас харвал стрессээс шалтгаалсан сэтгэцийн эмгэгүүд давамгайлж байна. Ажилгүйдэл, ядуурал, халдварт өвчин зэрэг үүнд нөлөөлдөг. Ингэснээр сэтгэл гутрах, түгших, архи, мансуурал, нойр, архаг ядаргаа гэх мэт эмгэгүүдээр өвчилж байна. Сэтгэлзүйн тусламж үйлчилгээг мэргэжлийн эмч, эмнэлгийн байгууллагаас авдаггүйгээс нийгэмд үзүүлэх хоруу чанар ч өсч байгааг судлаачид анхааруулж байгаа юм. Тиймээс нийгмийн сэтгэлзүй, массын сэтгэцийн эмгэгийг анагаах асуудал нь зайлшгүй анхаарах сэдэв болоод байна.

Мөн анагаахын салбарт энэ чиглэлээр ажилдаг боловсон хүчин дутагдалтай байгаа нь хамгийн том асуудал аж. Тодруулбал, Монгол Улсын хэмжээнд 150 гаруй сэтгэцийн эмч бий. Эдгээр эмч гурван сая хүн амд үйлчилж байна гэхээр хангалттай биш.

Тэгэхлээр бусад салбартай хамтарч байж сэтгэцийн эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой. Гол нь иргэд өөрсдөө стресс, сэтгэл зовсон түгшсэн асуудал байгаа бол эмчид хандаж тусламж авдаг хандлагатай байх нь зүйтэй.