Хавдар судлалын үндэсний төв /ХСҮТ/-ийн элэг, цөс, нойр булчирхайн мэс заслын тасаг үүсгэн байгуулагдсаны 15 жилийн ойг угтаж зохион байгуулж буй “Элэгний 7 хоног”-ийн талаар өнөөдөр тус төвийн ерөнхий захирал /2023.08.04/ сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ.

ХСҮТ-ийн ерөнхий захирал Н.ЭРДЭНЭХҮҮ: 

Монгол Улсын Засгийн газар, Хавдар судлалын үндэсний төвөөс хүний нөөцийг чадавхижуулах чиглэлд анхаарахаас гадна, техник, тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, шинэ тоног төхөөрөмжийг эх орондоо нутагшуулж, хүн ардын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд нэвтрүүлэхийг эрхэм зорилгоо болгож ирлээ. Энэ үүргийг ХСҮТ-ийн эмч, эрүүл мэндийн ажилтнууд амжилттай гүйцэтгэж ирлээ. Өнгөрсөн 15 жилийн хугацаанд элэг, цөс, нойр булчирхайн хавдрын эмчилгээг цогцоор нь хөгжүүлэхэд тодорхой ахиц дэвшлүүд гарлаа.  Мэс заслыг өөр түвшинд хүргэсэн.

Өмнө 500 мг-аас дээш цус алдаад ширээн дээрээ нас бардаг байсан хагалгаа одоо манайд энгийн хагалгаа болсон. Хамгийн өндөр ач холбогдол нь энэ. Тухайн үед боломжгүй мэт сонсогдож байсан хагалгаанууд өнөөдөр манай тасагт хийгддэг болсон.

Тиймээс ирэх долоо хоногоос элэг, цөс, нойр булчирхайн хавдрын долоо хоногийг зохион байгуулахаар боллоо. Түүнчлэн ХСҮТ-ийн  Элэг, цөс нойр булчирхайн хавдрын тасаг байгуулагдсаны 15 жилийн ой тохиох гэж байна. Өнгөрсөн хугацаанд жилдээ 800-1000 орчим элэг, цөс, нойр булчирхайн хагалгаа хийгдсэн байна. Амжилт сайн байгаа. Дэлхийн түвшинтэй харьцуулахад хоцрогдсон зүйл байхгүй. Өнгөрсөн зургаан жилд хавдраар өвдсөн иргэний  таваас дээш жил амьдрах хувь нь 10 хувиас дээш болсон байна. Энэ 10 хувь гэдэг тийм амар тоо биш л дээ. Түүнээс өмнөх жилүүдэд энэ тоо дөрөвхөн хувь байсан. Энэ бол ХСҮТ-ийн Элэг, цөс, нойр булчирхайн хавдрын тасгийн хамт олны харилцаа холбоо, хүний нөөц чадавхижсантай шууд холбоотой. Жил ирэх тусам хавдраар өвчилж байгаа иргэдийн тоо өсч байна.

Тухайлбал, 2021 онд жилд 6000 гаруй иргэн хавдраар өвчилж байсан бол 2022 онд 6882 иргэн хавдраар өвчилсөн дүн мэдээтэй байна. Энэ тоо цаашид 7000 давах магадлалтай байна. Өвчлөлийн тоо нэмэгдэж байна. Өвчлөлийн хэрээр нас баралт нэмэгдсэн эсэхийг аваад үзвэл багассан байна.

2021 онтой 2022 оны дүн мэдээг харьцуулахад 200 гаруй тохиолдлоор буурсан. Хавдрын тоо өсөхөд Монгол Улсын Засгийн газраас эрт илрүүлэг үзлэг оношилгоонд орон даяар бүх иргэдийг хамруулах ажил  зохион байгуулж байгаа нь нөлөөлсөн. Хэдийгээр хавдраар өвдсөн ч гэсэн таваас дээш жил амьдарч байгаа иргэдийн тоо  жил бүр хоёр хувиар нэмэгдэж байгаа нь сайн хэрэг. Гэсэн хэдий ч хожуу шатанд илэрч байгаа тохиолдлын тоо буурахгүй байна. Хавдар дотроо ходоодны хорт хавдрын тохиолдол нэмэгдсэн. Тиймээс ирэх долоо хоногт зохион байгуулагдах ХСҮТ-ийн элэг, цөс, нойр булчирхайн мэс заслын тасаг үүсгэн байгуулагдсаны 15 жилийн ойг угтаж, энэ салбартаа тэргүүлэгч дэлхийн эмч мэргэжилтнүүд Монголд хүрэлцэн ирнэ.

Япон, Солонгос, Франц,  ОХУ, БНХАУ, Казахстан зэрэг олон улсаас эрдэмтэн, судлаачид, эмч, мэргэжилтнүүд ирэх юм. Тэдний нэг удаагийн лекц маш өндөр төлбөртэй болдог. Монголд ямар ч үнэ төлбөргүй болох учраас энэ боломжийг эрүүл мэндийн салбарынхан бүү алдаасай гэж хүсч байна.

Олон улсаас ирсэн зочид Монгол Улсын эмч, мэргэжилтнүүд, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнд үнэлгээ өгөхөөс гадна Монголын эмч, мэргэжилтнүүд тэднээс суралцах боломж нээгдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын эмч, мэргэжилтнүүдийн хийж байгаа хагалгааны үеийн үйл явцыг цахимаар шууд дамжуулж эмч, мэргэжилтнүүддээ харилцан туршлага судлах боломж нөхцлийг бүрдүүлнэ.  Түүнчлэн элэг, цөс, нойр булчирхайн хавдрын чиглэлээр орчин үед ямар эм, эмчилгээ, мэс засал, эмнэлгийн ямар шинэ арга барил нэвтрүүлж байгааг судлах, суралцах боломж бүрдэж байна.

Мөн “Элэг бүтэн Монгол” төслийн хүрээнд олон амжилт гаргасан. Түүний хажуугаар эмийн эмчилгээ, химийн эмчилгээ, туяа эмчилгээ гэсэн цогц эмчилгээг ХСҮТ-д нутагшуулснаар хавдрын тусламж үйлчилгээг цогцоор нь  хүргэх боломжтой болсон. Өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажил, гаргасан амжилтуудаа салбарынхандаа болон олон нийтэд танилцуулах гэж байна.

Энэ жилээс эхлэн анх удаагаа хавдрын эмчилгээнд  “дархлаа” эмчилгээг нэвтрүүлэх гэж байна. Дархлаа эмчилгээ гэдэг бол хамгийн сүүлийн үеийн эмчилгээ.  Одоо хэрэглэж байгаа хими эмчилгээний тухайд хавдрын эсийн эсрэг бүх биеийг нь хордуулж устгадаг. Энэ бол суурь эмчилгээ.  Үүний хажуугаар бай эмчилгээ буюу тухайн хавдрын эсэд нь тохирсон эмчилгээг хийдэг. Харин дархлаа эмчилгээний  тухайд хүний биеийн дархлаа эсүүдийг идэвхижүүлж, дархлаа эсүүдээр дамжуулж хавдрыг устгах эмчилгээний шинэ технологи Монгол Улсад нэвтрэх гэж байна.

Үнэ өртгийн хувьд өндөр учраас өмнө нь хэрэглэж чаддаггүй байсан. Тэгвэл хэд хэдэн байгууллагын хоорондын хамтын ажиллагааны хүрээнд гэрээ байгуулснаар дархлаа эмчилгээг хавдрын эмчилгээнд хэрэглэгдэх боломжтой болж, хавдраар өвдсөн иргэдийн амьдрах хугацаа тодорхой хэмжэгээгээр нэмэгдэх боломжтой боллоо.  Ийнхүү дэлхийд хамгийн сүүлийн үед хийгдэж байгаа дархлаа эмчилгээг Монголдоо нэвтрүүлэх болсондоо баяртай байна гэдгийг тодотгосон юм.

“КОВИД-19 халдварт цар тахлын хямралыг арилгахад яаралтай тусламж үзүүлэх Буцалтгүй тусламжийн хөтөлбөр”-ийн хаалтын ёслолын ажиллагааг 2023 оны 8 дугаар сарын 3-ны өдөр Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвд зохион байгуулав. Ёслолын арга хэмжээнд Эрүүл мэндийн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч С.Төгсдэлгэр, Япон Улсын Элчин сайдын яамны Дэд тэргүүн ноён Кикүма Шигэрү, ЖАЙКА- Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллагын Монгол Улс дахь төлөөлөгчийн газрын дарга ноён Танака Шиничи болон бусад албаны төлөөлөл оролцов. Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллагаас коронавирусын цар тахлын нөхцөл байдалтай холбогдуулан Монгол Улсын Засгийн газарт “КОВИД-19 халдварт цар тахлын хямралыг арилгахад яаралтай тусламж үзүүлэх хөтөлбөр”-ийн хүрээнд 883 сая иенийн буцалтгүй тусламжийг 2022 оны 07 дугаар сард олгохоор шийдвэрлэсэн. Буцалтгүй тусламжийн хүрээнд КОВИД-19 цар тахлын эсрэг эрүүл мэндийн байгууллагын бэлэн байдлыг хангах, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор эрүүл мэндийн салбарт нэн шаардлагатай эмнэлгийн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл болох 2 ширхэг бүрэн геномын шинжилгээ хийх аппарат болон урвалж, 500,000 SARS-CoV-2-ын антигенийг илрүүлэх түргэвчилсэн оношлуур, 548 ширхэг зөөврийн компьютер, 150,000 ширхэг тариурын аюулгүйн хайрцаг, 60 ширхэг зөөврийн хөлдөөгч, 500 ширхэг спирометр болон дагалдах хэрэгсэл, вакцин тээвэрлэх зориулалт бүхий суудлын болон ачааны автомашин зэрэг Япон Улсад үйлдвэрлэгдсэн 9 төрлийн эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, хэрэгслийг хүлээн авч Монгол Улсын 21 аймаг, 331 сум, 9 дүүрэг, Эрүүл мэндийн яамны харьяа төрөлжсөн мэргэжлийн эмнэлэг, тусгай мэргэшлийн төвүүдэд өнгөрсөн хугацаанд нийлүүлсэн болохыг Эрүүл мэндийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Төгсдэлгэр онцгойлон тэмдэглэв.
Мөн тэрбээр Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбарт үнэтэй хөрөнгө оруулалтыг хийж эрүүл мэндийн салбарын хөгжилд бодитой дэмжлэг туслалцаа үзүүлж ирсэн Япон Улсын Засгийн газар, Японы татвар төлөгч ард түмэнд чин сэтгэлийн талархал илэрхийлэв.
ЖАЙКА- Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллагын Монгол Улс дахь төлөөлөгчийн газрын дарга ноён Танака Шиничи Япон- Монголын эрүүл мэндийн салбарын хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, хүн ардын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх тал дээр цаашид хамтран ажиллахаа илэрхийллээ.

Халдварт Өвчин Судлалын Үндэсний төв нь 2022 оны 09 дүгээр сараас эхлэн “ISO 9001:2016 Чанарын менежментийн тогтолцоо”-г үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүлсэн бөгөөд өнөөдөр буюу 2023 оны 07 дугаар сарын 28-ны өдөр ISO 9001:2016 стандартийн шаардлагыг хэрэгжүүлэгч байгууллага болох баталгаажилтын гэрчилгээгээ Олон улсын итгэмжлэгдсэн байгууллага ‘SFCS” ХХК-аас гардан авлаа. ТУс үйл ажиллагаанд ЭМЯ-ны Нийтийн эрүүл мэндийн газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Д.Баярболд, ХӨСҮТ-ийн Ерөнхий захирлын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ж.Байгалмаа,  болон тус тогтолцоог нэвтрүүлэхэд чиглүүлэн ажилласан “Amu consulting” ХХК-ий төлөөлөл, Олон улсын итгэмжлэгдсэн байгууллага ‘SFCS” ХХК болон бусад албаныхан оролцлоо. Энэ үеэр ХӨСҮТ-ийн Ерөнхий захирлын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ж.Байгалмаа хэлсэн үгэндээ “ISO 9001:2016 Чанарын менежментийн тогтолцоог үйл ажиллагааг нэвтрүүлэх ажил 2022 оны 09 дүгээр сараас эхэлсэн. Энэ хүрээнд бид ажлын хэсгийг байгуулж, төлөвлөлтөө хийн, сургалтуудыг тогтмол зохион байгуулсан бөгөөд  “Amu consulting” ХХК энэ хугацаанд арга аргачилалаар дэмжиж ажиллалаа. Тус тогтолцоог авахын тулд 10 бүлгийн 100 гаруй үзүүлэлтийг хангах ёстой бөгөөд манай эмнэлгийн үзүүлэлт 49 хувьтай байсан бол өнөөдөр 84 хувь болтлоо сайжирсан байна.
Чанарын Менежментийн тогтолцооны ISO 9001:2016 олон улсын стандартыг хэрэгжүүлэгч байгууллага болсоноороо өдөр тутмын үйл ажиллагаагаа сайжруулж, үйлчлүүлэгчийн шаардлагад нийцсэн Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг тасралтгүй, тогтвортойгоор аюулгүй орчинд хүргэх, эрсдэл болон боломжоо төлөвлөж тусгах, хэрэгжүүлэх, хянах, сайжруулах үйл явцын уялдааг хангаж, тогтвортой хөгжлийн бат бэх суурь бий болгож байна.” гэдгийг онцоллоо. Ташрамд дурдахад “Amu consulting” компани нь ХӨСҮТ-ийн 20 эмч эмнэлгийн ажилчдыг дотоод аудитор бэлтгэх сургалтад хамруулсан аж.

Өнөөдөр гепатитын эсрэг дэлхийн өдөр. Нийгмийн эрүүл мэндийн нэн тулгамдсан асуудал болоод буй вируст гепатитын халдварыг бууруулах, устгах зорилгоор жил бүрийн долдугаар сарын 28-ныд Гепатитын эсрэг дэлхийн өдөр болгон тодорхой уриан дор тэмдэглэдэг уламжлалтай. Энэ жилийн уриа “Нэг амьдрал-нэг элэг”.
Элэгний хэмээх бүлэг вирусээр үүсгэгддэг гепатитын халдвараас урьдчилан сэргийлэх мэдлэг мэдээллийг олон нийтэд хүргэх замаар өвчлөлийг бууруулахад хувь нэмрээ оруулахыг ДЭМБ-аас улс орнуудын Засгийн газар, ард иргэдэд уриалж буй бөгөөд дэлхий даяар 350 сая гаруй хүн элэгний архаг халдвартай амьдарч буйн 80-90 хувь нь өөрийгөө халдвартай гэдгээ мэдэхгүй байгаа нь тэднийг эрүүл мэндийн ноцтой үр дагаварт хүргэх эрсдэлтэй. Урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх боломжтой энэ өвчнөөр жилд 1.1 сая хүн амь насаа алдаж буй нь дэлхий нийтэд тулгамдсан асуудал болоод байгаа юм. Тиймээс ДЭМБ 2030 он гэхэд вируст гепатитын нийгмийн эрүүл мэндэд заналхийлж буй аюулаас бүрэн ангижрах том зорилтыг дэвшүүлж, энэ зорилтод хүрэхийн төлөө улс орон бүр бүх талын хүчин чармайлт, тууштай нэгдсэн арга барилаар ажиллахыг уриалж байна.

Д.БАЯРБОЛД: ЭРТ ИЛРҮҮЛЭЛТИЙН АРГА ХЭМЖЭЭГ САЙЖРУУЛАХ ШААРДЛАГАТАЙ
 “Нэг амьдрал-нэг элэг” уриан дор тэмдэглэж буй гепатитын эсрэг дэлхийн өдрийг тохиолдуулан ЭМЯ, ДЭМБ-ын Суурин төлөөлөгчийн газар, НЭМҮТ, ХӨСҮТ-ийн холбогдох албаныхан хийж буй ажил, авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, тавьсан зорилтынхоо талаар зарим мэдээллийг өгсөн юм.
ЭМЯ-ны Нийтийн эрүүл мэндийн газрын дарга Д.Баярболд:
-Вируст гепатитийн урьдчилан сэргийлэлт, тусламж үйлчилгээний чухлыг таниулж, анхаарал хандуулах, эдгээрт чиглэсэн арга хэмжээг дэлхий нийтээр авч хэрэгжүүлэхийг уриалдаг онцлогтой дэлхийн өдрийг энэ жил “Нэг амьдрал, нэг элэг” гэсэн уриан дор тэмдэглэж байна. Энэ уриа нь элэгний үрэвсэлт өвчинтэй тэмцэх, хүн бүрийн элэг нь  эрүүл, сайн сайхан амьдралын  төлөөх бидний хамтын ажиллагааны мөн чанар гэдгийг илэрхийлсэн энгийн хэрнээ гүн гүнзгий утга агуулж буй юм. 
Вируст гепатит нь та бидний эрүүл мэндэд заналхийлж байгаа тулгамдсан асуудлын нэг бөгөөд жил бүр 1.0 сая гаруй хүний нас барж, 3.0 сая гаруй хүн шинээр халдвар авч байгаа нь эрт илрүүлэлтийн арга хэмжээг сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.
Монгол Улс дэлхийд архаг вируст гепатитийн өвчлөл болон элэгний хавдрын өвчлөл, нас баралтаар тэргүүлж байна. Үүнд Монгол Улсын Засгийн газраас ихээхэн анхаарч, тэргүүлэх чиглэл болгон дэлхийд жишиг сайн хөтөлбөр хэмээн үнэлэгдэж байгаа вируст гепатитийн эсрэг “Элэг бүтэн Монгол” үндэсний хөтөлбөрийг үе шаттайгаар амжилттай хэрэгжүүлж байна.
Гепатитаас урьдчилан сэргийлэх арга, халдварт өртөх эсрдэл, халдвар дамжих зам, оношилгоо, эрт илрүүлэг, эмчилгээний талаар үнэн зөв мэдлэг, мэдээлэлтэй байж хэмээн бид элэг хэмээх нандин эрхтэнээ хамгаалж чадна. Түүнчлэн, элэгний өвчнийг илрүүлэх үзлэг, шинжилгээнд хамрагдах, эмчилгээ хийлгэхээс гадна архи, согтууруулах ундааны хэрэглээг багасгах, таргалалт болон илүүдэл жингээс ангид байх, цусны даралт ихсэх, чихрийн шижин өвчнийг эмчлэх нь элэгний эрүүл мэндийн түлхүүр юм.
“Нэг амьдрал, нэг элэг” гэдэг нь бидэнд элэг бүтэн амьдрах боломж байгаа бөгөөд бид эрүүл мэндээ цаг тутамд нандигнаж, элгээ хамгаалах ёстойг сануулж байна.
Ж.БАЙГАЛЬМАА:ВАКЦИНЖУУЛАЛТ САЯ САЯ ШИНЭ ХАЛДВАРААС СЭРГИЙЛЖ ЧАДНА
ХӨСҮТ-ийн ерөнхий захирлын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ж.Байгальмаа:
-Вирусийн шалтгаант архаг гепатит нь элэгний хатуурал, элэгний эсийн хорт хавдрын тэргүүлэх шалтгаан хэвээр байгаа. Эхээс хүүхдэд гепатитын халдвар дамжих нь шинэ халдварын гол эх үүсвэр болж буй тул вакцинжуулалт, вирусийн эсрэг эмчилгээгээр халдвараас урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай төдийгүй иргэдэд энэ өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, амьдралын дадал хэвшлээ өөрчлөхөд чиглэсэн эрүүл мэндийн боловсрол олгоход онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатайг харуулж байна.
Гепатитын В вирусийн эсрэг вакцинжуулалт нь нийгмийн эрүүл мэндийн хамгийн амжилттай хэрэгжиж буй арга хэмжээний нэг бөгөөд сая сая шинэ халдвараас урьдчилан сэргийлж чадсан бол С вирусийн эсрэг шууд үйлчилгээтэй эмүүд нь эмчилгээнд хувьсгал хийж, эдгэрэлтийн түвшин нь 95 хувиас давж байгаа нь халдварыг устгах боломжтойг илтгэж байна.

С.ӨНӨРСАЙХАН:АРХАГ ГЕПАТИТ ЭЦЭСТЭЭ ЦИРРОЗ, ЭЛЭГНИЙ ХАВДАРТ ХҮРГЭЖ БАЙНА
НЭМҮТ-ийн ерөнхий захирал, доктор С.Өнөрсайхан:
-1980-аад оны дундуур Т.Гомбосүрэн нарын эрдэмтэд монгол хүн амын дунд вируст гепатитын халдвар аяга, шанага, халбага сэрээгээр буюу ахуйн хавьтлын замаар торхаж байгааг илрүүлсэн бөгөөд Г.Олзвой докторын судалгаагаар монгол эхээс урагт вирус халдварлах байдал 0.6 хувь байгааг тогтоосноор манай улсын хувьд хүүхэд эхээс төрснөөсөө хойш халдвар авах нь их байгааг нотолсон. Иймээс 1991 оноос хүүхдийг төрснөөс нь 24 цагийн дотор гепатит В-ийн вакцинаар дархлаажуулах бодлогыг хэрэгжүүлсэн. Үүний үр дүнд 2000 онд вирусийн тархалт 13 дахин, 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл 10 дахин, нийт вируст гепатитын өвчлөл 4.6 дахин тус тус буурсан. Төрөх үедээ халдвар авсан тохиолдлын 90 хувь, тав хүртэлх наснаас хойш авсан тохиолдлын 10 хувь нь архаг болдог бөгөөд архаг гепатит өвчтэй хүмүүсийн дийлэнх нь шинж тэмдэггүй байсаар эцэстээ цирроз, ба элэгний хавдарт хүргэж байна.
ЭЛЭГНИЙ ӨВЧНӨӨС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХИЙГ УРИАЛЖ БАЙНА
Энэ удаагийн “Нэг амьдрал, нэг элэг” уриан дор Засгийн газар, эрүүл мэндийн салбарынхан, иргэний нийгмийн байгууллага, хувь хүмүүст хандан дараах уриалгыг дэвшүүллээ.
•Элэгний өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх хөтөлбөрийн санхүүжилтийг нэмэгдүүлэхийг дэмжих чиглэлээр ухуулга нөлөөллийн ажил зохион байгуулах.
•Халдварыг эрт илрүүлэхийн тулд урьдчилан сэргийлэх үзлэг, шинжилгээг тогтмол хийж, цаг алдалгүй арга хэмжээ авах явдлыг дэмжих.
•Шинэ халдвараас урьдчилан сэргийлэхийн тулд ялангуяа эмзэг бүлгийн хүн ам, нярайг вакцинжуулах ажлыг дэмжих.
•Гепатитаар өвчилсөн хүмүүсийг гутаан доромжлох, ялгаварлан гадуурхах явдлыг арилгаж, бүх хүнд тустай, ойлголцох орчныг бүрдүүлэх.
•Хямд үнэтэй, үр дүнтэй эмчилгээ тэгш хүртээмжтэй байх боломжийг баталгаажуулж, энэ халдварыг устгах аянд хэнийг ч үл  орхигдуулах.

Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвийн урилгаар ирсэн БНТУ-ын “Emsey” эмнэлгийн профессорын баг Гэмтэл согог судлалын үндэсний төв /ГССҮТ/, Улсын гуравдугаар төв эмнээлг /УГТЭ/, Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв/ЭХЭМҮТ/-д ажилласан байна.

Энэ үеэрээ Монгол Улсад эмчлэгдэх боломжгүй өвчний эмчилгээг нутагшуулах, эмч мэргэжилтнийг чадавхжуулах зочин профессорын хөтөлбөрийн хүрээнд нуруу, нугасны төрөлхийн гажиг, нурууны мурийлт болон хүүхдийн зүрхний мэс заслын багийг чадавхижуулах ажлын байрны сургалтыг явуулж, Монголын эмч мэргэжилтнүүдтэй хамтарсан конференц зохион байгуулан хэлэлцүүлэг өрнүүлснээс гадна өөр өөрийн чиглэлээр үзлэг, оношилгоо хийж, нэн шаардлагатай өвчтөнд үнэ төлбөргүй мэс засал хийжээ.

Тухайлбал, ГССҮТ-д нуруу нугасны төрөлхийн гажиг, нурууны мурийлттай 150 гаруй, УГТЭ-т 10 хүүхдэд хамтарсан үзлэг хийжээ. Үзлэгт хамрагдсан хүүхдүүдээс хоёрыг нь сонгон ГССҮТ-ийн Нуруу, нугасны мэс заслын тасгийн эмч нартай хамтран нурууны мурийлт засах мэс заслыг хийсэн бол УГТЭ-ийн эмч нартай хамтран гол судасны нарийслыг авч хиймэл судас залгах, дөрвөлсөн гажиг буюу ховдол хоорондын цоорхой нөхөх, уушгины артери өргөсгөх, баруун ховдлын гарах хэсгийг өөлөх, уушгины артерийн хавхлага өөрийн эдээр хийх мэс засал хийсэн нь Монгол Улсын хувьд анхны мэс засал болжээ.

Түүнчлэн дэд профессор, доктор Мехмед Аядоган “Өсвөр үеийнхний идиопатик нурууны мурийлт орчин үеийн эмчилгээний аргууд” сэдвээр, профессор, доктор Мустафа Кемал ЭХЭМҮТ-д “Төрөлхийн зүрхний өвчлөл, түүний мэс заслууд” сэдвээр сургалт зохион байгуулжээ.

Зоонозын өвчин судлалын үндэсний төвийн дэд дарга Б.Амгаланбаяраас дараах тодруулгыг хийлээ.

-Зоонозын халдварт өвчин гэж юу вэ гэдэг талаар эхлээд мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Бидний эргэн тойронд нян, вирус бичил биетэн гэх мэт маш олон төрлийн нүдэнд үл харагдах зүйлүүдээс 1500 орчим нь хүнд халдвар үүсгэдэг. Үүний 60-70 хувь нь зоонозын халдварт өвчин үүсгэдэг буюу мал амьтнаар дамжин хүнд халдварладаг. Түүнчлэн хүнээс хүнд халдварладаг халдварт өвчнийг зоонозын халдварт өвчин гэнэ.

-Монголд зоонозын өвчин хэр тархалттай байгаа вэ. Мал амьтнаас хүнд халдах эрсдэл нь хэр өндөр байна?

-Жилд зоонозын халдвараар 2600 мал амьтан, 300-500 орчим хүн халдварлаж, өвчилдөг. Энэ жил 400 орчим хүн өвчилсөн.  Тэдний 70-80 хувь нь хачгаар дамждаг халдварууд, үлдсэн нь галзуугийн эрсдэл бүхий үнэг, хярс, нохойд уруулах, тарвага агнах, худалдаалах зэргээр амь насаа эрсдэлд оруулж байна. Зоонозын халдвараар өвчлөх тохиолдлын тоо нэмэгдэж, өсөх хандлагатай байна.

-Зоонозын халдварт өвчнөөс сэргийлэх талаар танай төвөөс ямар арга хэмжээ авч ажилладаг вэ. Мөн халдвар гарсан тохиолдолд яах ёстой юм бэ?

-Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ бол хамгийн чухал бодлого.  Манай үндэсний төв Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээрх бүх аймагт жил болгон судалгаа хийж, эрсдэл бүхий газруудад анхаарал хандуулж ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл, зэрлэг амьтад, мэрэгч, шумуул, шавьж, хачиг зэрэгт зоонозын халдварт өвчин үүсгэж буй үүсгэгч ямар хэлбэрээр оршиж, хаана хамгийн их эрсдэл үүсгэхээр байна вэ гэдгийг жил болгон тогтоодог. Түүнд түшиглэн,  хүн амыг урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийдэг. Халдвар гарсан тохиолдолд бусдад халдаахаас сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах зэрэг арга хэмжээг хэрэгжүүлдэг.

-Иргэдийн хувьд энэ өвчний талаарх ойлголт хэр байдаг юм бол оо. Мэдлэггүйгээсээ болж, өөрсдийгөө эрсдэлд оруулж байгаа тохиолдол олон байх шиг харагддаг?

-Мэдээлэл өгч, анхааруулдаг ч иргэд халдвар тээгч амьтантай шууд харьцах, амьтны эд эрхтэнг түүхийгээр нь хэрэглэх, тарвага, чоныг агнах зэргээр эрсдэлд ордог. Тухайлбал, галзуугийн эрсдэл бүртгэгдсэн аймагт чоно айлын хотонд халдаж, иргэд рүү дайрсан тохиолдол гарсан. Шинжилгээний сорьц авах гэхэд тухай айлын хүмүүс аюулгүй болгосон чоноо сорьцын мах авах боломжгүй болтол нь бууз хийгээд идсэн байсан.  Түүнчлэн малын засааг түүхийгээр нь идэх, гөрөөсний цус уух зэрэг нь тухайн амьтанд байгаа нян вирусын халдвар авч, өвчилдөг. Тиймээс ийм эрсдэлт зүйлийг хийхгүй байх нь чухал байна.

Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн зургадугаар сарын 28-ны хуралдаанаар эрүүл мэндийн даатгалын сангаас олгох санхүүжилтийн чиглэлээр хэрэгжиж байгаа журам, тогтоолуудад шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг оруулж, батлуулжээ.

Ингэснээр эрүүл мэндийн даатгалын санг  батлагдсан төсөвт багтаан үр ашигтай зохион байгуулах, иргэн даатгуулагчдын амь насыг аврах, нэн шаардлагатай эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг даатгалын сангаас бүрэн хариуцах, иргэдийг эрүүл мэндийн асуудлаас үүсэх санхүүгийн эрсдэлээс  хамгаалах, үр ашиггүй тусламж, үйлчилгээний тоо хэмжээг бууруулах, тусламж, үйлчилгээний төвлөрлийг сааруулж, чанарыг сайжруулахад чухал ач холбогдолтой. Тогтоол, журмуудад орсон өөрчлөлтүүдийг цувралаар танилцуулж байна.

Хүүхдийн шүд, амны хөндийн тусламж, үйлчилгээг өргөжүүлж алслагдсан сум, тосгоны эрүүл мэндийн төвөөс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэн эрүүлжүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн байна.

Хүн амыг нас, хүйс, эрүүл мэндийн эрсдэлд нийцсэн урьдчилан сэргийлэх тусламж, үйлчилгээнд хамруулах ажлыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Урьдчилан сэргийлэх үзлэгийн дүнгээр хүүхдийн шүдний өвчлөл их байгаа тул лавлагаа шатлалын эрүүл мэндийн байгууллагад 1 шүдний эмчилгээг 60,000 төгрөгөөр, жилдээ 3 шүд эмчлүүлэхээр, мөн сум, тосгоны эрүүл мэндийн төвд 90,000 төгрөгөөр, жилдээ гурван шүд эмчлүүлэх зардлыг эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлэхээр болсон байна. Одоогийн байдлаар бэлтгэл ажлаа хангаж эмнэлгүүдийн цахим бүртгэлд шинэчлэл хийж байгаа бөгөөд наймдугаар сараас бодит ажил хэрэг болгоход анхаарч ажиллаж байгаа аж.

Хүн амын дунд зонхилон тохиолдох өвчнөөс сэргийлэх, эрүүл идэвхтэй амьдралыг сурталчлах, эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх, эрүүл мэндийн боловсрол олгоход чиглэсэн үйл ажиллагааг 2023 оны туршид 6 чиглэлийн дагуу зохион байгуулахаар төлөвлөсний дагуу сэтгэцийн эрүүл мэндийг дэмжих, архи, тамхины зохисгүй хэрэглээг бууруулах “Сэтгэцийн эрүүл мэндийг хүн бүрд” аяны үйл ажиллагаа эхэллээ.  

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (ДЭМБ)-ын мэдээлснээр таван хүн тутмын нэг нь амьдралынхаа хугацаанд сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэгт нэрвэгдэж, цаашилбал хөдөлмөрийн чадвар алдсан 2 тохиолдол бүрийн нэг нь сэтгэцийн эмгэг байна. ДЭМБ-ын мэдээнээс үзэхэд 2017 онд 792 сая хүн буюу нийт хүн амын 10.7% (10 тутмын 1 нь) сэтгэцийн ямар нэгэн эмгэгтэй ба үүнээс 284 сая нь (нийт хүн амын 3.8% нь) сэтгэл түгших, 264 сая нь (нийт хүн амын 3.4% нь)  сэтгэл гутрах, 970 сая нь архи, мансууруулах бодисын шалтгаант эмгэгтэй байсан. Тэгвэл 2019 онд дэлхий дахинаа 8 хүн тутмын нэг нь сэтгэцийн эмгэгтэй амьдарч, сэтгэл гутрал нь хөдөлмөрийн чадвар алдалтад хүргэх тэргүүлэх шалтгаан болсоор байгааг мэдээлсэн. Манай Улсад зонхилон тохиолдох сэтгэцийн эмгэгүүдийн тархалт 2013 оны судалгаагаар Монгол улсын 18-64 насны хүмүүсийн дунд сэтгэл түгших эмгэг 18.4%, органик бус нойрны эмгэг 17.5%, архаг ядаргаа 16.2%, тайлбарлаж болмооргүй биеийн зовуурь шаналгаа 11.9%, архинд донтох эмгэг 6.4%, сэтгэл гутрах эмгэг 6.2%-ийн тархалттай байсан бөгөөд 1984-1992 оны тархалтын судалгааны үр дүнтэй харьцуулахад сэтгэл түгших эмгэг 8 дахин, сэтгэл гутрах эмгэг 7 дахин өсөж, архинд донтох эмгэг 25 дахин ихэссэн байна. Ийнхүү Эрүүл мэндийн яамнаас хүн амын сэтгэцийн эрүүл мэндийг дэмжих, хамгаалах, сэтгэцийн эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, олон салбарын оролцоог хангах “Сэтгэцийн эрүүл мэндийг хүн бүрд” нөлөөллийн аяныг эхлүүллээ.